Sinds de aankondiging van minister Eric Wiebes (Economische Zaken) vorig jaar dat Nederland ‘zo snel mogelijk van het gas af moet’ is het onderwerp ‘en hoe dan?’ vrijwel wekelijks onderwerp in de media. Een ding is helder: zo simpel als destijds in de jaren zestig de woningen werden aangesloten op het aardgas zal het in dit geval zeker niet gaan.
De komende weken beschrijft Het Bloemendaals en Heemsteeds Nieuwsblad een serie artikelen hoe er in Bloemendaal en Heemstede op de gasloze toekomst wordt gereageerd. Hoe actief zijn inwoners met isoleren van hun huis, en waarom? Of doen zij helemaal niets, en waarom? Wat doen rijk en gemeente om de inwoners te ondersteunen in de energietransitie, hoe krijg je als huiseigenaar onafhankelijk advies, hoe kijkt een projectontwikkelaar aan tegen de steeds scherpere eisen van duurzaam bouwen, en wat doet de woningbouwcoöperatie? Deze en meer vragen komen aan bod.
16 oktober 2019 Deel 7: De ultieme financiële verleiding ontbreekt nog
Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten
De serie is mede tot stand gekomen dankzij subsidie uit het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.
“Als ik 40.000 euro moet investeren om 2000 euro per jaar minder aan energiekosten te betalen, heb ik het bedrag in 20 jaar afbetaald. Zolang ga ik niet meer mee,” aldus een bezoeker van de informatieavond over de energietransitie in het gemeentehuis van Heemstede afgelopen april. Hij was niet de enige die de rekensom voor de verduurzaming van zijn huis had gemaakt. De discussie over de energietransitie gaat over vermindering van CO2 uitstoot, maar zeker ook over de financiën. Alle woningen en bedrijven van het aardgas af voor 2050: dat gaat hoe dan ook heel veel geld kosten. Wie gaat dat betalen en hoe?
Het zijn de gemeenten die op lokaal niveau vorm moeten gaan geven aan de energietransitie. Zij komen met plannen voor wijken die van het gas af gaan. Dat duurt nog even. In de tussentijd zijn ze bezig de inwoners van advies te dienen over hoe zij hun huis kunnen isoleren, met maatregelen waar ze ‘geen spijt kunnen hebben.’ In de verwachting dat die hun enthousiasme overdragen op buurtbewoners zodat er een sneeuwbalwerking gaat plaatsvinden.
Dat zijn de voorlopers. Meestal mensen met ofwel een aardig salaris of dito pensioen en een huis zonder al te zware hypotheek. De groep die al snel besluit tot aanschaf van zonnepanelen op het dak. Dat is een relatief kleine investering die meteen geld gaat opleveren. Zonnepanelen op zich zorgen er overigens niet voor dat de woning minder warmte nodig heeft, ze leveren alleen groene energie. Vervolgens is er een grote groep huiseigenaren die de kat uit de boom kijkt: mensen met minder inkomen en geen of weinig spaargeld. Hen verleiden is de grootste uitdaging voor de overheid. Echter, anno 2019 is van verleiding nog nauwelijks sprake.
Wat er nu aan subsidies en stimulering wordt aangeboden is hap snap en mondjesmaat. Je kunt de btw terugvragen op de aanschaf van zonnepanelen en voor het terugleveren van teveel opgewekte zonne-energie aan het elektriciteitsnet Vanaf 2023 zal de salderingsregeling overigens
afgebouwd worden. Salderen betekent dat de netleverancier op de jaarafrekening de zelf opgeleverde stroom aftrekt van het totale verbruik (meer daarover bijvoorbeeld op de website van de Consumentenbond). Verder is er een Investeringssubsidie Duurzame Energie (Isde) voor apparaten als zonneboilers, warmtepompen en pelletkachels. Op de website van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) waar deze subsidies staan vermeld, blijkt dat in 2018 door particulieren en ondernemingen subsidie is aangevraagd voor 54.000 apparaten, meest warmtepompen. In 2019 lag het aantal aanvragen tot 1 oktober op 55.000 – geen enorme toename.
Met ingang van vorige maand is een oude subsidiepot weer van stal gehaald: de Subsidieregeling Energiebesparing Eigen Huis (SEEH). Hier is geld voor mensen die minstens twee grotere duurzame maatregelen in huis laten uitvoeren (zelf doen telt niet mee!), bijvoorbeeld gevelisolatie, vloerisolatie, isolatieglas. In kas is 84 miljoen tot en met 2020 en het levert gemiddeld zo’n 20% subsidie op. Het maximum uit te keren bedrag is 10.000 euro. Echter: de aanvraag kan pas worden gedaan als de werkzaamheden zijn uitgevoerd, en voor de pot geldt: op is op. In september 2019 hebben een kleine 600 eigenaren hier gebruik van gemaakt en zij claimden 1,5 miljoen euro (gemiddeld 2500 euro per aanvraag).
Deze subsidiepotten zijn er vooral voor mensen met wat geld op de bank. Hoe moet de rest over de streep worden getrokken? Hoe kunnen mensen zover gebracht worden dat ze geld uitgeven omdat de overheid dat van hen vraagt? Regeringspartij VVD nam het voortouw en kwam dit jaar met een plan voor een fonds waaruit eigenaren maximaal 25.000 euro kunnen lenen voor isolatie,maatregelen, tegen 2 procent rente. De gelden uit dit Warmtefonds worden niet gestort op de rekening van de eigenaren, maar zijn bedoeld voor degenen die de maatregelen uitvoeren, de aannemers. Wanneer het Warmtefonds beschikbaar is nog niet bekend, mogelijk eind 2022, wel dat het tot 2030 jaarlijks vijftig tot tachtig miljoen euro zal bevatten.
Maar wie goed zoekt ziet het er al veel meer in de markt is op gebied van leningen. Er is sprake van een ware financiële lappendeken, die de keuzes voor de consument er niet makkelijker op maken.
De diverse commerciële banken hebben allemaal eigen ‘groene’ leningen, maar de rentepercentages zijn daar hoger en er gelden inkomens- en leeftijdseisen. Ook zijn er plannen om duurzaamheidsleningen niet meer te koppelen aan personen, maar aan de woningen, zogeheten gebouwgebonden financiering, maar die zijn nog niet concreet.
Verder is er landelijk een Energiebespaarfonds met zeker aantrekkelijke voorwaarden. Daar kan liefst tot 65.000 euro worden geleend en de rentetarieven variëren van 1,4 tot 2,1%. De aanvrager mag niet ouder dan 75 jaar zijn, en maximaal 75% mag worden gebruikt voor de aanschaf van zonnepanelen. Ook hier geld: zelf klussen wordt niet vergoed. Aan dat fonds doen ook de banken Rabo en ASN mee.
De gemeente Haarlem biedt zelf een duurzaamheidslening aan, via het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting. Dat gaat om bedragen tot 25.000 euro. Hoe aantrekkelijk dat is blijft onduidelijk, want op de website ontbreekt het geldende rentepercentage. Heemstede en Bloemendaal zijn niet aangesloten bij dat fonds.
‘Energiearmoede’
Vanwege de inkomenseisen zijn dit soort fondsen zijn niet voor iedereen beschikbaar. Daar maakt de Sociale Alliantie zich ook druk over. Dit is een netwerkorganisatie van vakbonden, kerken en maatschappelijke organisaties die opkomt voor de belangen van ‘1,2 miljoen armen in Nederland.’ De alliantie deed dit jaar een oproep aan gemeenteraden om de energietransitie ook voor die doelgroep haalbaar en betaalbaar te maken. “Het mag niet zo zijn dat kapitaalkrachtigen alleen voor zichzelf gaan zorgen,”aldus de alliantie op haar website. Op 13 december houdt de alliantie een conferentie in Den Haag met als titel “Samen werken aan een eerlijke energietransitie.” Ook worden er studies gedaan naar ‘energiearmoede’ in ons land (energiearmoede.nl). GroenLinks in Bloemendaal heeft de Sociale Alliantie eerder dit jaar bij de wethouder duurzaamheid onder de aandacht gebracht. Veel zal die echter niet kunnen doen.
Wat ook niet meehelpt in een gemakkelijkere financiering van verduurzaming is dat sinds 2018 de maximale hypotheek niet hoger mag zijn dan de marktwaarde van de woning (100 procent). Het bedrag waarvoor je hypotheek met Nationale Hypotheek garantie kunt aangaan, is sinds 1 januari 2019 maximaal 290.000 euro. Voor woningen waarin geïnvesteerd wordt in energiebesparende voorzieningen, stijgt de NHG-grens naar maximaal 307.400 euro. Erg ruim is dat niet, als je besluit een ‘opknapper’ te kopen.
Duurder aardgas
De overheid heeft eerder al laten weten nog een verleidingsinstrument in te zetten: het langzaamaan verhogen van de kosten voor aardgas en tegelijkertijd verlagen van die voor elektriciteit. De belasting voor aardgas gaat 4 cent met m3 omhoog en de komende zes jaar komt daar telkens 1 eurocent bij. De energiebelasting op elektriciteit gaat nu met 9 eurocent omlaag, daarna met 49 eurocent in 2021 en de twee jaar daarna met respectievelijk 36 en 35 eurocent per kWh. Energiebelasting is een van de vele componenten van de totale prijs voor aardgas of elektriciteit. Volgens de minister in zijn begeleidende brief aan de Tweede Kamer over het Klimaatakkoord in juni van dit jaar is de verwachting dat huishoudens in 2020 bij een verbruik van 1200 m3 gas en 2500 kWh elektriciteit honderd euro goedkoper uit zijn van in 2019, dankzij die verlaging van de energiebelasting.
Liter water koken
Een grote verleiding is dat vooralsnog niet, zo kunnen we aan een simpel voorbeeld zien. Op dit moment is het grofweg zo dat een liter water koken op gas 2 eurocent kost, en diezelfde liter in de waterkoker 4 cent. Gas is dus de helft goedkoper, voorlopig. Het laat ook zien dat aardgas radicaal duurder maken voor de regering geen optie is. Niet zolang in Nederland nog steeds cv ketels worden gekocht en op aardgas gekookt.
Radicale verleidingen zijn wel nodig om te zorgen dat mensen niet op hun handen blijven zitten , maar deze juist laten wapperen op gebied van verduurzaming van hun huizen.